یکی از موارد ایمان به الله و روز آخرت، ایمان و باور به این است که مؤمنان در روز قیامت، پروردگارشان را با چشم میبینند بدون اینکه احاطهای به ذات و حقیقت او تعالی
داشته باشند. و این رؤیت در دو محل صورت میگیرد: أ. در صحرای قیامت؛ یعنی مواضع حساب؛ ب. پس از ورود مؤمنان به بهشت. ددر قرآن کریم چنین آمده است: ة َ َ ِ اظر َا ن ِه ّ ب َ ٰ ر َ ِل ٌ٢٢ إ ة َ َّ ِ اض ِٖذ ن ئ َ م ۡ و َ ي ٞ ُوه ُج ﴿و
»در آن روز چهرههایی تازه )و شاداب( است، به سوی پروردگارش مینگرند.ون ُر َنظ ِ ِك ي ئ ٓ ا َ ر ۡ َ ََ ٱل ﴿ع
»بر تختها )تکیه زده و( مینگرند.«ة َ َاد ِي َز ٰ و َ ۡ ن ُس ۡ ْ ٱل ُوا َ ن ۡس ح َ َ أ ِين َّ ِل ّ ﴿ل
.jpg)
.jpg)
»برای کسانی که نیکی کردند، پاداش نیک )بهشت( است و افزون بر آن )رؤیت باری تعالی استپیامبر جه ﴾ را به نگاه به وجه گرامی الله متعال تفسیر کردند.1 و نیز – زمانی کهبه ماه شب چهارده نگاه کردند- فرمودند: َ هذا الق ْن َرو ْ كما ت ّكم َ رب ْن ََو َت ّكتِه«: »همانا شما پروردگارتان را خواهید دید همانگونه که این ماه را َ ي ْ ؤ ُ َ يف ر ون ُّ َ ام ُض ابدون هیچ ازدحام و مشکلی میبینید.« این حدیث، متفقعلیه است
در اینباره، دو گروه به بیراهه رفتهاند:آنان رؤیت پروردگار را انکار کردهاند و این سخن الله تعالی خطاب به موسی ÷ را به عنوان دلیل آوردهاند: ى َ ر َ َن ت ﴿لن
دلیل اصلی بطالن سخن و اشتباه هر دو گروه - وعیدیو مرجئه – اعتقادشان مبنیبر یک چیز بودن ایمان است که یا تمام آن وجود دارد یا تمام آن معدوم است. اما مرجئهن را به مد اقرار قلبی یا زبانی یا هر دو، ثابت میدانند هرچند عملی در کار نباشد؛ آنان آن را به مجدر این زمینه، کوتاهی و سهلانگاری نمودهاند و اهل تفریط هستند، ولی وعیدیه ایمانرا با انجام پایینترین گناه کبیره، منتفی میدانند و از اینرو، آنان اهل افراط و زیادهرویهستند. بنابراین مقد و دلیل اصلی اشتباه هر دو گروه، یکی است، ولی نتایج آنها با یکدیگر متضاد است!
در دنیا( هرگز مرا نخواهی دیدو نیز آیۀ: ر ۡص ب ۡ َ ُ ٱل ه ُ ِك ۡر د ُ َّ ت ﴿ل
»چشمها او را در نمییابندن﴾ دیدن پروردگار در دنیاست، ٰ ى َ ر َ َن ت در پاسخ به آنان میگوییم: مراد از عبارت: ﴿ل َن« به معنای نفی ابدی همان گونه که موسی ÷ درخواست کرد؛ و نفی با حرف »ل نیست. و نفی ادراک به معنای نفی احاطه و نه نفی رؤیت است، چرا که گاهی اوقات رؤیت بدون ادراک صورت میگیرد؛ همچون دیدن خورشید، ماه، کوه و امثال آن. عالوه بر این، آیات و احادیث فراوان و متواتری موضوع رؤیت پروردگار را اثبات کردهاند.
کسانی که در اثبات رؤیت پروردگار زیادهروی کردهاند و وقوع این موضوع را برای دوستان و اولیایشان در دنیا ممکن میدانند و در اینباره، روایاتی جعلی بیان کردهاند. 1« :بدانید که شما ُوا« ُوت م َ َّ ت َت ْ ح ُم َّك ب َ ا ر ْ َو ر َ ْ ت ن َ ْ ل ُم َّك ن َ ُوا أ م َ ل ْ پیامبر ج میفرمایند: »واع پپروردگارتان را نخواهید دید تا زمانی که بمیرید.«
1 .ایمان قول و عمل است؛ قول قلب و زبان و عمل قلب و زبان و اعضا.
قول قلب: یعنی اعتقاد و تصدیق و قبول آن.
ظ کلمۀ توحید و آشکار کردن شهادتین است. قول زبان: به معنای تلف
ت، ترس، ّتها و ارادهها بر آن استوار است؛ مانند محب عمل قلب: یعنی آنچه نیمید و توک
عمل زبان: یعنی ذکر و دعا و تالوتی که زبان انجام میدهد.
عمل جوارح و اعضا: یعنی عبادات بدنی که اعضا با انجام آنها به حرکت میافتد.
الله تعالی میفرماید: م ه ۡ ت َ َاد ُۥ ز ه ُ ٰت َ َاي ۡ ء ِم ه ۡ ي َ ل َ ۡ ع َت لِي ُ َا ت ۡ ِإَوذ ُم ه ُ وب ُ ل ُ ۡ ق َت ِجل َ َُّ و َ ٱلل كِر ُ َا ذ ِذ َ إ ِين َّ َ ٱل ُون ِمن ۡ ُؤ م ۡ َا ٱل م َّ ِن ﴿إم ُ َ ه ِك ٰٓئ َ ْل و ُ َ٣ أ ُون ِق ُنف ۡ ي ُم ٰه َ ن ۡ ق َ َز َّا ر َ ِمم َ و ة ٰ و َ َّ ل َ ٱلص ُون ِيم ق ُ َ ي ِين َّ َ٢ ٱل َُّون َك و َ ت َ ۡ ي ِم ِه ّ ب َ ٰ ر ََ َع ٗا و ٰن َ ِييم ر َ ٞ ك ۡق ِز َر و ٞ ة َ ِر ف ۡ غ َ َم ۡ و ِم ِه ّ ب َ َ ر ٌ ِ عند َ ٰت َج ر َ ۡ د ُم ه َّ اۚ ل ّ ٗ َق َ ح ُون ِمن ۡ ُؤ م ۡ ٱ
»مؤمنان تنها کسانی هستند که چون نام الله برده شود، دلهایشان ترسان گردد و هنگامی ل میکنند. کسانی که آیات او بر آنان خوانده شود، ایمانشان افزون گردد و بر پروردگارشان توک که نماز را بر پا میدارند و از آنچه به آنان روزی دادهایم، انفاق میکنند. اینان مؤمنان حقیقی
هستند، برای آنان درجاتی )پیاپی عالی( نزد پروردگارشان است و )همچنین( آمرزش و روزیفراوان و نیکو )در بهشت( است. ۡ ِم ُ ِسه نف َ أ َ ۡ و ِم لِه ٰ َ ۡو م َ ِأ ب ْ ُوا َد َ ٰه َج و ْ ُوا َاب ت ۡ ر َ ۡ ي م َ َّ ل م ُ ُولِ ِۦ ث َس َر ِ و َّ ِٱلل ب ْ ُوا ن َ َام َ ء ِين َّ َ ٱل ُون ِمن ۡ ُؤ م ۡ َا ٱل م َّ ِن ﴿إون َّ ٰ ِدق ُ ٱلص م ُ َ ه ِك ٰٓئ َ ْل و ُ ِۚ أ َّ ِ ٱلل ِيل ب َ ِ
مؤمنان )حقیقی( تنها کسانی هستند که به الله و پیامبرش ایمان آوردهاند، سپس )در اینباره( شک )و تردید( نکردهاند و با اموال خود و جانهایشان در راه الله جهاد کردهاند، اینانند که راستگویانند
ن« َ ِ ِيم ْ َ ال ِ من ٌ ة َ ب ْ ع ُ ُ ش َاء ي َ ْ َال ِ ، و ِيق َّ ر ِ الط َن َى ع ذ َْ ُ ال َ ة َاط ِم َا إ َاه ن ْ د َ أ َ ُ، و اهلل َّ ِل َ إ َ ِل إ َ ل« :ایمان هفتاد« َ ِ ِيم ْ َ ال ِ من ٌ ة َ ب ْ ع ُ ُ ش َاء ي َ ْ َال ِ ، و ِيق َّ ر ِ الط َن َى ع ذ َْ ُ ال َ ة َاط ِم َا إ َاه ن ْ د َ أ َ ُ، و اهلل َّ ِل َ إ َ ِل إ َ ل و چند – یا شصت و چند- شاخه دارد؛ برترین آنها کلمۀ ”الإله إلالله“ و پایینترینشاندورکردن سبب اذت و آزار از میان راه است و حیا بخشی از ایمان به شمار میرودبنابراین ایمان حقیقتی مرکب از قول و عمل میباشد و ایمان تصدیقی مستلزم قول وعمل است و نبود قول و عمل دلیلی بر نبود تصدیق است.
2 .اگر ایمان به تنهایی بیان شود، مرادف اسالم که به تنهایی ذکر شود میباشد، زیرا ّ ا اگر با همدیگر بیان شوند، ایمان به معنای هریک از آنها به معنای تمامی دین است؛ ام اعتقاد و باور باطنی و اسالم به معنای عمل ظاهری است و از اینرو، هر مؤمنی مسلمانست، ولی هر مسلمانی مؤمن نیست، چنانکه در قرآن کریم میخوانیم: ا ۖ ۡ ُ م ِك وب ُ ل ُ ُ ِ ف ق ٰن َ ِ يم ۡ ِ ٱل ُل ۡخ َد َّا ي م َ ل َ َا و ن ۡ م َ ل ۡ س َ ْ أ ا ٓ و ُ ُول ٰ ِكن ق َ َل و ْ ُوا ِمن ۡ ؤ ُ ۡ ت م َّ ُل ل ق ۖ ا َّ ن َ َام ُ ء َاب ر ۡ ع ۡ َ ِت ٱل َ َال ِحيم ٞ ر ُور ف َ ََّ غ َّ ٱلل ِن اۚ إ ً ٔ ۡ َ ي ۡ ش ُ م ٰلِك َ ۡم ع َ ۡ أ ِن ّ ُ م م ۡك لِت َ َ ي ُۥ ل َ ُول َس َر ََّ و ْ ٱلل ُوا ِطيع ُ ِ
اعراب )بادیهنشین( گفتند: ایمان آوردهایم، )ای پیامبر!( بگو: شما ایمان نیاوردهاید، لیکن بگوئید: اسالم آوردهایم و هنوز ایمان در دلهایتان وارد نشده است و اگر الله و پیامبرش را اطاعت کنید، چیزی از )پاداش( اعمالتان کاسته نمیشود، همانا الله آمرزندۀ مهربان است.3 .ایمان کم و زیاد میشود: ایمان با علم به الله، تفکدر نشانههای هستی، تدبدر آیات شرعی، انجام طاعات و ترک گناهان، زیاد میشود، امبا جهل به الله، غفلت ازنشانههای هستی، رویگردانی از آیات شرعی، انجامندادن طاعات و ارتکاب گناهان، کممیشود. الله متعال میفرماید: ن َ ِيم ۡ إ ُم ه ۡ ت َ َاد ُۥ ز ه ُ ٰت َ َاي ۡ ء ِم ه ۡ ي َ ل َ ۡ ع َت لِي ُ َا ت ﴿ِ
»و هرگاه آیات او بر آنان خوانده شود، بر ایمانشان میافزاید.ن ِش ۡ ب َ ۡ ت َس ۡ ي م ُ َه ٗا و ٰن َ ِيم ۡ إ ُم ه ۡ ت َ َاد ز َ ف ْ ُوا ن َ َام َ ء ِين َّ َّا ٱل م َ أ َ ون ِش ۡ ب َ ۡ ت َس ۡ ي م ُ َه ٗا و ٰن َ ِيم ۡ إ ُم ه ۡ ت َ َاد ز َ ف ْ ُوا ن َ َام َ ء ِين َّ َّا ٱل م َ أ َ ﴿ف
ّ ا کسانی که ایمان آوردهاند، پس به ایمانشان افزوده و آنان شادمانی میکنند.« » م ٰنِه َ ِيم َ إ َّع ٗا م ٰن َ ِيم إ ْ ا ٓ و ُ َاد د َ ۡ َ لِي ِمنِني ۡ ُؤ م ۡ ِوب ٱل ُ ل ُ ِ ف ق َ ة َ َّ ِكين َ ٱلس َل نز َ ٓ أ ِي َّ َ ٱل و ُ ﴿ه
»او ذاتی است که در دلهای مؤمنان آرامش نازل کرد تا ایمانی بر ایمانشان بیفزایند.ن« َ ِ ِيم ْ َ ال ِ من ٌ ة َ ب ْ ع ُ ُ ش َاء ي َ ْ َال ِ ، و ِيق َّ ر ِ الط َن َى ع ذ َْ ُ ال َ ة َاط ِم َا إ َاه ن ْ د َ أ َ ُ، و َّ اهلل ِل َ إ َ ِل « :ایمان هفتاد و چند – یا شصت و چند- شاخه دارد؛ برترین آنها کلمۀ ”الإله إلالله“ و پایینترینشاندورکردن سبب اذیت و آزار از میان راه است و حیا بخشی از ایمان به شمار میرود.«5 .مؤمنان از لحاظ ایمانشان، با یکدیگر تفاوت دارند، به گونهای که ایمان برخی ازآنان کاملتر از ایمان دیگران است، چنانکه الله ـ میفرماید: َ ري ب َ ك ۡ ُ ٱل ۡ ل َض ف ۡ َ ٱل و ُ َ ه لِك ٰ َ ِۚ ذ َّ ِن ٱلل ۡ ِذ إ ِ ٰ ِت ب َ ر ۡ ي َ ۡ ِٱل ب ُ ۢ ِق َ اب ۡ س ُم ه ۡ َ ِمن و
»سپس )این( کتاب را به کسانی از بندگانمان که برگزیده بودیم، به میراث دادیم، پس )برخی( از آنان بر خود ستم کردند و )برخی( از آنان میانهرو بودند و )برخی( از آنان به فرمان الله در نیکیها پیشتازند، این همان فضل )و بخشایش( بزرگی است.«پیامبر ج فرمودند:« ق ُ ل ُ ْ خ ُم ه ُ ن َ ْس ح َ ًا أ َان ِيم َ إ ِمِنني ْ ؤ ُ ُ الم َل م ْ ك:کاملترین مؤمنان از لحاظ ایمانی، خوشاخالقترین آنان است.
بنابراین هرکس شهادتین را بر زبان آورد درحالیکه به معنایش باور داشته باشد و به مقتضای آن پایبند باشد، قطعا اصل ایمان را دارد و کسی که واجبات را انجام دهد و ّ ات را انجام دهد ّ مات را ترک کند، ایمان واجب را دارد و هرکس که واجبات و مستحب محر ّ مات و مکروهات دوری کند، قطعا برخوردار از ایمان کامل است. و از محر
6 .استثنا در ایمان، بدین صورت که بگوید: »إن شاء الله )اگر الله بخواهد( من مؤمنهستم« سه حالت دارد:
أ. اگر این سخن را با شک و تردید در اصل ایمان بگوید، چنین استثنایی حرام و بلکه کفر است، چون ایمان همان یقین و باور قطعی است ]که هیچ شک و تردیدی در آن راه نداردب. اگر از ترس پاک شمردن و تایید نفس و از ترس ادعای داشتن ایمان واجب یاکامل، این سخن را بر زبان آورد، چنین استثنایی الزم و واجب است.ج. اگر از روی تبر
.jpg)
.jpg)
7 .صفت ایمان به مجد انجام گناهان صغیره و کبیره از بین نمیرود، بلکه گناهان آن را ناقص و کم میکنند و اصل ایمان باقی میماند و از اینرو، مرتکب گناه کبیره، مؤمن و ناقص اإلیمان است؛ با ایمانی که دارد، مؤمن و بر اثر گناه کبیرهای که انجام میدهد، و ناقص اإلیمان است؛ با ایمانی که دارد، مؤمن و بر اثر گناه کبیرهای که انجام میدهد، ّ م فاسق است؛ و در دنیا، از دایرۀ اسالم خارج نمیشود و در آخرت نیز جاوید در جهن ّت و ارادۀ الله است که اگر الله لأ بخواهد، به فضل و رحمت خود نیست، بلکه در مشی او را میبخشد و وارد بهشت میکند، ولی اگر بخواهد، وی را به اندازۀ گناهانش عذاب میکند و باالخره وارد بهشت میشود و یا اینکه بر اثر برخی از گناهانش عذاب میشود و ّ م خارج میشود. سپس با شفاعت شفاعتگران یا به رحمت مهربانترین مهربانان، از جهن االله تعالی میفرماید: َ ق َ ِ ف َّ ِٱلل ۡ ب ِك ُش ۡ َن ي َم ۚ و ُ ء ٓ ا َ َش َن ي َ لِم لِك ٰ َ َ ذ ُون َا د ُ م ِر ف ۡ غ َ ي َ ِهِۦ و َ ب ُش ۡ َك َن ي ُ أ ِر ف ۡ غ َ َ ي ََّ ل َّ ٱلل ِن ﴿ ِظيم َ ًا ع م ۡ ِث ََ ٰٓى إ ۡت ٱ
»بیگمان الله این را که به او شرک آورده شود نمیبخشد و غیر از آن را برای هرکس کهبخواهد میبخشد و هرکس که به الله شرک ورزد، یقیناگناهی بزرگ بربافته است.«پیامبر ج فرمودند: َ َال ع َ ُ ت ُ اهلل ُول ق َ َّ ي م ُ َ، ث َّار ِ انل َّار ُ انل ْل ه َ أ َ َ و ة َّ ن َ ْ ِة ال َّ ن َ ْ ُ ال ْل ه َ ُ أ ُل ْخ َد د َ و ْ ْ اس د َ َا ق ه ْ َ ِ من ُون َج ر ْ ُخ ي َ ان، ف َ ٍ ِيم ْ إ ٍل ِ من َ د ْ ر َ ْ خ ٍة ِ من َّ ب َ ُ ح َال ق ْ ِِه ِ مث ب ْ ل َ ِ ف ق َ َ ن ْ ك َن ُوا م ِج ر ْ خ« َ ي َ ْ ْ ال و َ َا - أ ي َ ْ ِ ال ر َ ه َ ِ ف ن َ ْن و َ ق ْ ل ُ ي َ ف« :بهشتیان وارد بهشت و جهنمیان وارد آتش میشوند، «سپس الله تعالی میفرماید: هرکسی را که در قلبش، به اندازۀ دانۀ خردلی از ایمان است، از
.jpg)
آتش خارج کنید. بنابراین آنان را بیرون میآورند درحالیکه سیاه شدهاند، سپس در رود حیا یا حیات انداخته میشوند.«ْ ٍة ِ من َ ِعري َ ُ ش ْن َز ِِه و ب ْ ل َ َفِ ق ُ، و َّ اهلل ِل َ إ َ ِل َ إ : ل َ َال ْ ق َن ِ م َّار ْ انل ُ ِ من ُج ر َ ْ همچنین فرمودند: »ي ِ َّار ْ انل ُ ِ من ُج ر َ ْ َي ٍ، و ْ َي ْ خ ٍة ِ من َّ ر ُ ُ ب ْن َز ِِه و ب ْ ل َ َفِ ق ُ، و َّ اهلل ِل َ إ َ ِل َ إ : ل َ َال ْ ق َن ِ م َّار ْ انل ُ ِ من ُج ر َ ْ َي ٍ، و ْ َي خ ّ الله( بگوید و در 1« :هرکس )ال إله إل ٍ« ْ َي ْ خ ٍة ِ من َّ ر َ ُ ذ ْن َز ِِه و ب ْ ل َ َفِ ق ُ، و َّ اهلل ِل َ إ َ ِل َ إ : ل َ َال ْ ق َن م ّ الله( ّ م خارج میشود؛ و هرکس )ال إله إل قلبش به اندازۀ یک دانه جو از ایمان باشد، از جهن ّ م خارج میشود؛ بگوید و در قلبش، به اندازۀ وزن یک گندم از نیکی باشد، از آتش جهن ّ م خارج ّ های از نیکی باشد، از جهن ّ الله( بگوید و در قلبش به اندازۀ ذر و هرکس )ال إله إل 2 آمده است. ْ إی ٍ مان« ٍ«، »ِمن ْ َي ْ خ مدر این زمینه، دو گروه منحرف و گمراه شدهاند:
کسانی که قائل به اجرای وعید الهی و انکار شفاعت در حقن ّ موحگنهکاری هستند که مرتکب گناه کبیره شدهاند. آنان به دو گروه زیر تقسیم میشوند:
1 .خوارج: معتقدند که مرتکب گناه کبیره از دایرۀ ایمان خارج و وارد کفر میشود و بنابراین در دنیا، کافر و در آخرت، جاوید در جهن است.
2 .معتزله: میگویند که مرتکب گناه کبیره از دایرۀ ایمان خارج میگردد، ولی وارد: کفر نمیشود و از اینرو، در دنیا میان دو مرحله و درجه قرار دارد
نه مؤمن است و نه کافر! و در آخرت نیز برای همیشه جهنمی است!
اول: الله متعال برای مرتکب گناه کبیره ایمان را اثبات نموده و وصف برادری ایمانی وی با سایر مومنان را باقی میداند:ث َٱل ِد و ۡ ب َ ع ۡ ِٱل ُ ب ۡد ب َ ع ۡ َٱل ِ و ّ ُر ۡ ِٱل ب ُّ ُر ۡ ۖ ٱل َ ۡل ت َ ق ۡ َ اص ُ ِ ف ٱل ِص ق ۡ ُ ٱل ُ م ۡك ي َ ل َ َ ع ِب ت ُ ْ ك ُوا ن َ َام َ ء ِين َّ َا ٱل ه ُّ ي َ ٰٓأ َ ﴿ي ن ۡس ِح إ ِ ۡهِ ب َ ِل ٌ إ ء ٓ ا َ د َ أ َ ُ ِوف و ر ۡ َع م ۡ ِٱل ب ُ ۢ َاع ِب ّ َٱت ٞ ف َ ۡء ِخيهِ ش َ ۡ أ ُ ِ ۥ من َ َ ل ِف ُ ۡ ع َن م َ ۚ ف ٰ َ ۡ ُنث ِٱل ب
زاد به آزاد و برده به برده و زن به زن )کشته میشوند(، پس اگر کسی از سوی برادر )دینی(اش )یعنی ولی مقتول( چیزی به او بخشیده شد، )و حکم قصاص تبدیل به خون ّ بها گردید( باید )ولیمقتول( از راه پسندیده پیروی کند و )قاتل نیز( به نیکی )دیه( به او بپردازد.«الله لأ در آیۀ فوق، قاتل را برادر مقتول معفی کرد. و نیز میفرماید: ى ر ۡ خ ۡ ُ ََ ٱل َا ع ُم ه ٰ ى َ ۡد ِح ۡ إ َت غ َ ب ۢ ِن إ َ ف ۖ ا َ ُم ه َ ن ۡ ي َ ب ْ ُوا ۡ لِح ص َ أ َ ف ْ وا ُ ل َ ت َ ت ۡ َ ٱق ِمنِني ۡ ُؤ م ۡ َ ٱل َ ِ ان ِ من ت َ ِف ئ ٓ َ ا ﴿ن إ ۖ ْ ا ٓ ُ و ِسط ۡ ق َ أ َ ِل و ۡ َد ع ۡ ِٱل َا ب ُم ه َ ن ۡ ي َ ب ْ ُوا ۡ لِح ص َ أ َ ۡ ف َت ء ٓ ا َ ِن ف إ َ ِۚ ف َّ ِ ٱلل ر ۡ م َ ٰٓ أ َ ِل َ إ ٓء ِف َ ٰ ت َّ َت ِغ ح ۡ ب َ ِت ت َّ ْ ٱل وا ُ ِل ٰت َ ق َ ف ُ م َّك ل َ ع َ ََّ ل ْ ٱلل ُوا ق َّ َٱت ۚ و ۡ ُ م ۡك ي َ و َ خ َ ۡ َ أ َي ب ْ ُوا ۡ لِح ص َ أ َ ٞ ف ة َ و ۡ ِخ َ إ ُون ِمن ۡ ُؤ م ۡ َا ٱل م َّ ِن َ ٩ إ ِس ِطني ۡ ُق م ۡ ُّ ٱل ِب ُ ََّ ي ٱن ۡح ر ُ ت
»و اگر دو گروه از مؤمنان با یکدیگر به جنگ برخاستند، میانشان آشتی برقرار کنید، پس اگر یکی از آن دو بر دیگری تجاوز کرد، با گروه متجاوز بجنگید تا به فرمان الله باز گردد. پس اگر
ازگشت، میانشان به عدالت صلح برقرار کنید، و عدالت پیشه نمایید. بدون تردید الله عادالن ً مؤمنان برادرند، پس میان برادرانتان صلح )و آشتی( برقرار کنید و از الله را دوست دارد. یقیناتعالی بترسید، باشد که به شما رحم شود.«
الله متعال ایمان را به دو گروهی که با هم نزاع و جدال میکنند، نسبت میدهد و آنانرا برادران ایمانی یکدیگر مّ فی مینماید. را برادران ایمانی یکدیگر مع
م بیرون میآورد، چنانکه روایات را که در دلش به اندازۀ دانۀ خردلی ایمان باشد، از جهنشفاعت در اینباره به صورت متواتر نقل شدهاند.
مرجئه: آنان اعمال را در تعریف و اثبات و حقیقت ایمان، شرط نمیدانند، و در تعریف ایمان، به چند گروه تقسیم میشوند:
1 .ه: از دیدگاه آنان، ایمان یعنی تصدیق یا شناخت قلبی. بنابراین هیچ گناهی جهمی
بر ایمان تأثیر نمیگذارد، همان گونه که هیچ طاعتی با کفر فایده ندارد.2 .ظ زبانی میدانند. ّ ه: این افراد ایمان را فقط تلف ّ امی ک
3 .فی میکنند مرجئیهای فقیه: آنان ایمان را فقط تصدیق قلبی و نطق زبانی معرو اعمال را داخل در تعریف و حقیقت ایمان نمیدانند، بلکه آن را از نتایج ایمان به شمار میآورنداسخ مرجئه را نیز به چند صورت میتوان داد؛ از جمله:ول: الله متعال اعمال را ایمان نامیده است و دربارۀ کسانی که به سمت بیت المقدسنماز خواندند و پیش از تغییر قبله از دنیا رفتند، فرمود: ك ٰن َ ِيم َ إ ُ ِضيع َُّ ِ ل َ ٱلل َ ن َا ك َم ﴿
»و الله هرگز ایمان )نماز( شما را ضایع نمیگرداند.« ییعنی الله تعالی نماز شما را تباه و بیاثر نمیکنددوم: پیامبر ج ایمان مطلق را از فردی که در حال انجام گناه کبیره است، نفی کردند ، ٌ ِمن ْ ؤ ُ َ م و ُ َه ُ و ِق َس ْ َ ي ُ ِ حني ِق َّ ار ُ الس ِق َس ْ َال ي ، و ٌ ِمن ْ ؤ ُ َ م و ُ َه ِن و ْ ز َ َ ي ِان ِ حني َّ ِن الز ْ ز َ و فرمودند: »ال ي ِه ْ َ ِل ُ إ َّاس ُ انل ع َ ْف ر َ َ رشٍف، ي ً ذات ة َ ب ْ ه ُ ُ ن ِب ه َ ت ْ ن َ َال ي ، و ٌ ِمن ْ ؤ ُ َ م و ُ َه َا و ه ُ ب َش ْ َ َ ي َ ِ حني ر ْ م َ ْ ُ ال َش ْ َب َال ي و ٌ «: »زناكار، هنگام ارتكاب عمل زنا، مؤمن نيست. و ِمن ْ ؤ ُ َ م و ُ َه َا، و ه ُ ِب ه َ ت ْ ن َ َ ي ْ ِ ، حني م ُ َه َ ار ْص ب َ َا أ ِفيه سارق هم هنگام سرقت، مؤمن نيست؛ و شراب خوار، هنگام خوردن شراب، مؤمن نيست و همچنين چپاولگری كه مال با ارزشی را غارت می‌كند كه مردم به آن چشم دوختهاند، 1 ّفقعلیه است. هنگام چپاول مؤمن نيست«. حدیثی مت
بالا